Dogville — ასე ჰქვია ლარს ფონ ტრიერის სცენარითა და მისივე რეჟისორობით გადაღებულ ფილმს, რომელიც ადამიანური ბუნების, მორალისა და ძალაუფლების ერთგვარ კვლევას წარმოადგენს. ასე ვთქვათ, მორალური იგავია და ზედმიწევნით ავლენს, როგორ იმალება ორგულობა თუ სხვადასხვა ბნელი მხარე, ერთი შეხედვით, კეთილშობილური საზოგადოების სიღრმეებში.
„ჩემთვის დოგვილი უფრო ექსპერიმენტია, ვიდრე უბრალოდ ფილმი. მინდოდა, მაყურებელს არ ჰქონოდა ისეთი შეგრძნება, რომ ეს ყველაფერი რეალურია. მინიმალიზმი და თეატრალურობა კი ყველაზე მეტად დამეხმარა ამ მიზნის მიღწევაში“, — აღნიშნავს ლარს ფონ ტრიერი.
მთავარ გმირად, ნიკოლ კიდმანის შესრულებით. გრეისი გვევლინება — განგსტერებისგან გაქცეული და თავშესაფრის მაძიებელი ქალი. ის გამოგონილ, იზოლირებულ ქალაქ დოგვილში აღმოჩნდება. თავდაპირველად დოგვილის მაცხოვრებლები გრეისს თავშესაფარს სთავაზობენ, მაგრამ თანდათან მეტს ითხოვენ… კეთილგანწყობის სანაცვლოდ, „გადარჩენილი“ ქალი პატარა საქმეებს ასრულებს, საზოგადოების მოთხოვნები და დამოკიდებულება კი სულ უფრო მეტად იზრდება — გრეისის დაუცველობას იყენებენ, რათა საკუთარ სისასტიკეს გარკვეული გამართლება მოუძებნონ.
საბოლოოდ, გრეისს განგსტერები პოულობენ და აღმოჩნდება, რომ არა თუ უბრალო ლტოლვილი, არამედ გავლენიანი განგსტერის ქალიშვილია, რომელიც მამამისის მარწუხებისგან ცდილობდა თავის დაღწევას. სწორედ ამ ძალაუფლებას იყენებს დოგვილის მაცხოვრებლების წინააღმდეგ, შურს იძიებს ყველაზე, ვინც კი სასტიკად ექცეოდა… ქალაქის განადგურებისა და მის მცხოვრებთა მოკვლის ბრძანებას გასცემს, მხოლოდ ძაღლს შეიწყალებს.
რეალურად, სცენარი რამდენიმე კომპლექსურ თემას ეხება:
საინტერესოა, რომ ვიზუალური თვალსაზრისით, ლარს ფონ ტრიერმა თეატრალიზებული, მინიმალისტური ხასიათი აირჩია. აქ შენობები და ქუჩები მხოლოდ ცარცითაა მონიშნული — თითქმის ცარიელ სცენაზე ვითარდება მოქმედება. ფიზიკური კედლები, კარები და ტრადიციული დეკორაციები არ გვხვდება. შესაბამისად, მაყურებელი მხოლოდ საკუთარ წარმოსახვას უნდა დაეყრდნოს ამ სამყაროს ასაგებად. მთლიანობაში, ეს მინიმალისტური გადაწყვეტა უფრო თეატრალურ წარმოდგენას ჰგავს, ვიდრე კინოს, სადაც აქცენტი გაკეთებულია პერსონაჟებსა და დიალოგზე, ნაცვლად ვიზუალური ეფექტებისა.
აღსანიშნავია, რომ ლარს ფონ ტრიერი ბერტოლტ ბრეხტის ელემენტებს იყენებს, რაც გაუცხოების ეფექტში, მინიმალისტურ ვიზუალურ სტილში, ნარატიულ სტრუქტურასა და მაყურებლის ინტელექტუალურ ჩართულობაში გამოიხატება. მან „დოგვილში“ ბრეხტის ეპიკური თეატრის მეთოდები თავისებურად გარდაქმნა, რათა სრულიად განსხვავებული ფილმი შეექმნა და ეჭვქვეშ დაეყენებინა ტრადიციული კინემატოგრაფიული ნორმები.
მოდით, დეტალურად განვიხილოთ თითოეული ეს კომპონენტი:
პირველ რიგში, ბრეხტის „გაუცხოების ეფექტი“ (Verfremdungseffekt) მაყურებელს ხელს უშლის, ემოციურად ჩაერთოს სიუჟეტში. სანაცვლოდ, მეტი ანალიზისკენ გვიბიძგებს. ამგვარი ეფექტის მისაღწევად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, რეჟისორმა მინიმალისტური დეკორაციები გამოიყენა — ქალაქის ცარცით მონიშნული გეგმა რეალიზმის ილუზიას აქრობს და მუდმივად ახსენებს მაყურებელს, რომ ისინი ხელოვნურ გარემოში არიან. ასე ზედმიწევნით იმეორებს ბრეხტის თეატრის სიმბოლური და მარტივი სცენის დიზაინის იდეას.
ამას მოჰყვება „მეოთხე კედლის რღვევა“, ანუ მაყურებელთან კომუნიკაცია. კერძოდ, მთელი სიუჟეტის განმავლობაში პერსონაჟები მაყურებლის ხელოვნურ ბუნებას ეყრდნობიან — ნარატორი ჯონ ჰერთი სიტყვიერად იმ ემოციებსა და დეტალებს გადმოსცემს, რომლებიც, ტრადიციულად, ვიზუალურად გადმოიცემა კინოში. ამრიგად, ამგვარი თხრობის სტილით თეატრალურ მთხრობელს ემსგავსება — მაყურებელს, პერსონაჟებსა და მოვლენებს შორის გარკვეულ დისტანციას აჩენს. ემოციურის ნაცვლად, ინტელექტუალურ ჩართულობას იწვევს.
რაც შეეხება შესრულებას, მსახიობები გადაჭარბებულ თეატრალურობას ავლენენ — მათი ქმედებები სტილიზებული და არაბუნებრივია, რაც პერსონაჟების სიმბოლურობასა თუ არქეტიპულობას უსვამს ხაზს. ასე იყო ბრეხტის თეატრშიც — მსახიობები ხშირად აშკარად აჩვენებდნენ, რომ თამაშობდნენ და „ნატურალიზმის“ შექმნას არ ცდილობდნენ. ასეა „დოგვილში“, სადაც მსახიობები პერსონაჟების ქცევის ხელოვნურობას ავლენენ, რაც მაყურებელს ამბის სიმბოლურობაში არწმუნებს.
ასევე, ბრეხტის აღქმით, მსახიობებსა და მაყურებლებს შორის „ანალიზის სივრცე“ უნდა არსებობდეს. ფონ ტრიერის მიდგომაც ამ პრინციპს ეხმიანება: მსახიობების შესრულება მაყურებელს არ აძლევს საშუალებას, მთლიანად „ჩაეფლოს“ პერსონაჟებსა თუ სიუჟეტში. ამის საფუძველზე, სცენარის მორალური კითხვების გაანალიზება უწევს.
ეპიკური თეატრის სოციალური და პოლიტიკური საკითხების განსახილველად გამოყენება ბრეხტისთვის ერთ-ერთ საყვარელ ტექნიკას წარმოადგენდა. იგავებსა და ალეგორიებს სხვადასხვა თემის სიმბოლურად გასაშლელად იყენებდა. მსგავსად, „დოგვილი“ ერთგვარი იგავია ადამიანურ ბუნებაზე, მორალსა და ძალაუფლების დინამიკაზე… აქ მთელი სცენარი საზოგადოებრივი ორგულობის, სუსტის დაჩაგვრისა და სისასტიკის გამართლების კრიტიკისკენაა მიმართული. თავის მხრივ, ეს უნივერსალური და მარადიული თემები ბუნებრივად უკავშირდება ბრეხტის მიზნებს, რაც მის ნამუშევრებს კონკრეტული დროისა და ადგილის მიღმაც რელევანტურს ხდის.
ბრეხტის პიესები ხშირად იყოფოდა ცალკეულ სცენებად ან თავებად, სათაურებით, რომლებიც მომავალი მოვლენების შესახებ იძლეოდა მინიშნებებს. „დოგვილიც“ ანალოგიურ ფორმატს ეყრდნობა — ლარს ფონ ტრიერმა სიუჟეტი ცხრა თავად დაყო, რომელთაგან თითოეული დასაწყისში მოკლე აღწერითაა წარმოდგენილი. მსგავსი ფორმატი ზემოხსენებულ იგავურ თვისებებსაც აძლიერებს და მაყურებელს თემატურ განვითარებაზე აქცენტირებაშიც ეხმარება.
რეჟისორის გადაწყვეტილება, „დოგვილი“ თეატრალური სტილით გადაეღო, განპირობებულია როგორც პრაქტიკული, ისე ფილოსოფიური მიზეზებით. მოგეხსენებათ, ფონ ტრიერი ცნობილია Dogme 95-ის მანიფესტით, რომელიც გამარტივებასა და ტრადიციული კინემატოგრაფიული ხელსაწყოების უგულებელყოფას ითვალისწინებს. ვიზუალური დეტალების მოშლით, რეჟისორი მაყურებელს აიძულებს, ყურადღება გაამახვილოს მხოლოდ ამბავსა და შესრულებაზე. თანაც მინიმალისტური ესთეტიკა ფილმს უნივერსალურ ალეგორიად აქცევს — აქ წამოჭრილი იდეები კონკრეტულ ადგილსა თუ დროს სცდება. ასევე, ქალაქის ცარცით მონიშნული განლაგებაც მეტაფორულია და სოციალური სტრუქტურების სიმყიფეს, ძალადობის ფარულ ნიადაგს ასახავს.
თანაც, ბუნებრივია, თეატრალური ფორმატი სიუჟეტის მორალურ დილემებს ამძაფრებს. „დოგვილის“ კეთილმოსურნე მოსახლეობა, საბოლოოდ, გადაიქცევა ჰუმანური ბუნების ბნელი მხარის მიკრომოდელად. სცენური პრეზენტაცია კი ამ დაფარულ სახეს იდეალურად აშიშვლებს…
