„„რაშომონი“ არის ერთ-ერთი იმ ფილმთაგანი, რომელმაც მაჩვენა, რომ სიუჟეტი არ უნდა იყოს სწორხაზოვანი და რომ სიმართლე სუბიექტურია — განსაკუთრებით როცა საქმე ადამიანებს ეხება. ამ ფილმმა კინონარატივის ჩარჩოები დაამსხვრია“, — კვენტინ ტარანტინო.
ალბათ, ეს ბლოგი სწორედ ტარანტინოს ამ შეფასებით უნდა დაგვეწყო, რადგან ზუსტად გადმოსცემს „რაშომონის“ იდეას. ეს არის ფილმი, რომელმაც არა მხოლოდ იაპონური კინოს ისტორია შეცვალა, არამედ სრულიად ახლებურად წარმოაჩინა, როგორ შეიძლება ერთი და იგივე ამბის სხვადასხვაგვარად გადმოცემა.
აკირა კუროსავას ეს შედევრი 1950 წელს გამოვიდა ეკრანებზე და მაშინვე საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა — მოიგო ვენეციის კინოფესტივალის მთავარი პრიზი და უცხოური ენის ფილმების კატეგორიაში ოსკარი, რაც იაპონური კინოს გლობალური პოპულარობის საწყისად იქცა.
ფილმის სიუჟეტი მარტივია: ტყეში მოკლულია სამურაი, მის ცოლზე კი იძალადეს. ბრალდებულად ცნობილ ავაზაკ ტაჯომარუს ასახელებენ, თუმცა საქმე უფრო სერიოზულადაა… დანაშაულის შესახებ ოთხი განსხვავებულია ვერსია არსებობს — ტაჯომარუს, სამურაის ცოლის, გარდაცვლილი სამურაის სულის (მედიუმის მეშვეობით) და მოწმის, გლეხის.
ამასთან, ფილმში არაა მცდელობა, მტკიცებულებებზე დაყრდნობით გაირკვეს სიმართლე. სანაცვლოდ, სცენარისტებმა — აკირა კუროსავამ და შინობო ჰაშიმოტომ — გადმოსცეს, როგორ ამახინჯებს რეალობას ადამიანის სუბიექტური პოზიცია, განცდები, მოტივები თუ სოციალური როლი.
„რაშომონი — ეს არის ფილმი, რომელსაც ყველა სცენარისტმა ერთხელ მაინც უნდა უყუროს. ესაა ნარატიული ექსპერიმენტი, რომელიც აჩვენებს, როგორ ვარღვევთ შაბლონებს და ვქმნით უნიკალურ აღქმას ერთი და იმავე ისტორიისგან“, — რობერტ მაკკი (სცენარისტი და სცენარისტობის თეორეტიკოსი).
მართლაც, სცენარის თვალსაზრისით, „რაშომონის“ სტრუქტურა ფენომენალურ მაგალითს წარმოადგენს იმისა, თუ როგორ შეიძლება ერთსა და იმავე მოვლენაზე აგებული რამდენიმე მონათხრობი არა მხოლოდ არ გამეორდეს, არამედ თანდათან გაღრმავდეს დრამატურგიული დაძაბულობა თუ პერსონაჟთა შრეები.
მოდით, დეტალურად განვიხილოთ, რატომ არის ეს სტრუქტურა განსაკუთრებით საინტერესო:
აკირა კუროსავას „რაშომონის“ სცენარისტული სტრუქტურა უნიკალური შემთხვევაა, რომელიც ცვლის ჩვენს შეხედულებას იმაზე, თუ როგორ ყალიბდება სიუჟეტი და რა არის სინამდვილეში თხრობა. ფილმის მთავარი ღერძი ერთი და იგივე დანაშაულზე დამყარებული რამდენიმე განსხვავებული მონათხრობით ვითარდება. კუროსავა ქმნის სტრუქტურას, სადაც მოქმედება მეორდება, მაგრამ ყოველი ახალი პერსპექტივა სრულიად განსხვავებულ სინამდვილეს აჩვენებს. ეს განმეორებადობა კი არა სიუჟეტის გამეორება, არამედ მისი შრეებში ჩაღრმავებაა.
თითოეული მონათხრობი — ტაჯომარუს, სამურაის ცოლის, გარდაცვლილი სამურაისა და გლეხის — სცენარისტულად მცირე დამოუკიდებელი ისტორიებია. თითოეულ მათგანს აქვს თავისი სტილი, მოტივაცია, ემოციური ტონალობა და მორალური პოზიცია. როცა ერთსა და იმავე სცენას ოთხჯერ ვხედავთ, ბუნებრივად ვგრძნობთ, რომ თავად სიმართლე ხდება დეფორმირებული — სუბიექტურობით, შიშით, სინდისითა და სურვილით.
ამ მონათხრობებით კუროსავა არ აყალიბებს ჭეშმარიტებას, არამედ გვთავაზობს ნარატიულ სივრცეს, სადაც მაყურებელი თვითონ ცდილობს სიმართლის აღმოჩენას… და შეიძლება, ამაოდ.
თანაც, ფილმში გამოყენებულია ე. წ. „ნარატიული ჩარჩო“: მოქმედება იწყება რაშომონის კარიბჭესთან, სადაც ხეზე მჯდარი მონანიე მღვდელი და გაუბედურებული მეზობელი გლეხი ცდილობენ, ჩამვლელ უცნობს აუხსნან, რატომ შეირყა მათი რწმენა.
აქვე ჩნდება თხრობა თხრობაში — ანუ სიუჟეტის შიგნით მოთხრობილი სხვა სიუჟეტები, რაც სცენარისტულად საშუალებას იძლევა:
პერსპექტივების ნარატიული თავისებურებები:
თითოეული მონაყოლი სცენარისტულად შესრულებულია დამოუკიდებელი „მინი-სიუჟეტების“ პრინციპით — დასაწყისით, კონფლიქტით, მწვერვალითა და დასასრულით.
მაგრამ ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ ყოველი ახალი მონათხრობი წინასწარ წინააღმდეგობაში მოდის და სიმართლის გარკვევაში ხელს გვიშლის… პირიქით, გაურკვევლობის ახალ ფენას გვიმატებს. ეს სცენარისტულად ქმნის მრავალსაფეხურიან დრამატურგიას, სადაც თითოეული მონაყოლი:
ასე ყალიბდება ფორმა, სადაც დრამატურგიული ესკალაცია ხდება ინტერპრეტაციებით, და არა — მოქმედებით. კუროსავა ამ სტრუქტურით დროისა და სივრცის საზღვრებსაც სცდება. მან სიუჟეტად აქცია არა ქრონოლოგიური მოვლენები, არამედ ოთხი პარალელური ამბავი.
დამაჯერებელი გმირის შექმნა
„რაშომონის“ სტრუქტურა სცენარისტისათვის საინტერესო და ამავე დროს გამორჩეულად რთული ამოცანაა. ის არ ემყარება კლასიკურ სქემას, სადაც გმირს აქვს მიზანი, დაბრკოლება და გზის დასასრული. აქ გმირები თავადვე არიან სიმართლის დამახინჯების ანატომია. მათი განსხვავებული ხედვები გვიჩვენებს არა იმას, რაც მოხდა, არამედ იმას, როგორ აღიქვამს ამას ადამიანი — სიყვარულით, შიშით, სიამაყით, სინდისით ან სირცხვილით.
პერსონაჟების თვალსაზრისით, სწორედ ისაა საინტერესო, რომ თითოეული მათგანის ინტერპრეტაცია მათი შინაგანი სურვილებისა თუ მოტივების ბუნებრივ გაგრძელებას წარმოადგენს. კუროსავამ შექმნა გმირები, რომელთა ამბავიც დამაჯერებელია — სცენარისტი და რეჟისორი გვაჩვენებს, როგორ მუშაობს პერსონაჟის ფსიქოლოგია თხრობაში.
ამაზე დაკვირვებით, სცენარისტებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ გმირების მოქმედება, საუბარი და ნებისმიერი ნაბიჯი ლოგიკური, მათ პიროვნებასთან შესაბამისი უნდა იყოს.
მთლიანობაში, „რაშომონის“ სცენარისტული სტრუქტურა იმაზე მეტია, ვიდრე თხრობის ტექნიკა. ეს არის ფილოსოფიური კონსტრუქცია, რომელიც აჩვენებს, რომ სიუჟეტის ღირებულება ხშირად არა ქმედებაში, არამედ ხედვის განსხვავებაშია. მაყურებელი თანდათან ხვდება, რომ სიმართლე — შესაძლოა სულაც არ არსებობდეს ისეთ ფორმაში, როგორადაც ველოდებით. და სწორედ ამ გაურკვევლობაში, ამ სიჩუმესა და დაუსრულებელ კითხვებში იმალება კუროსავას სიუჟეტის ნამდვილი ძალა.
