სცენარის წერის სათავეები

ალბათ, ცოტა რამ თუ სჯობს საღამოს ტელევიზორის ან ლეპტოპის წინ კომფორტულად მოკალათებას და საათობით თვალიერების შემდეგ ერთი რომელიმე ფილმის ჩართვას… შეიძლება, ჩაგეძინოთ კიდეც, მაგრამ მერე რა მოხდა? მეორე საღამოს მაინც გააგრძელებთ ყურებას. მთავარია, სცენარისტის და რეჟისორის საქმე სრულყოფილად იყოს შესრულებული — სიუჟეტი ერთფეროვნად და მარტივად პროგნოზირებადად არ ითვლებოდეს, პერსონაჟების საინტერესო სახეები იყოს შექმნილი და მხატვრული ენაც სწორად შერჩეული.

შეიძლება, ეს მოთხოვნები მეტისმეტად ადვილად გეჩვენებოდეთ, რეალურად კი საკმაოდ ბევრ შრეს მოიცავს. ჯერ სცენარისტს იდეა უნდა გაუჩნდეს, შემდეგ ეს იდეა სტრუქტურიზებულ სცენარად აქციოს ყველა წესის დაცვით. ამას მოსდევს რეჟისორის დაინტერესება, ჩართულობა და სხვა მედიუმში შემოქმედებითად გაცოცხლება — იქნება ეს სპექტაკლი, კინო, სიტკომი თუ სერიალი.

მარტივად რომ ვთქვათ, კინემატოგრაფიული თხრობის სფეროში სცენარი ერთგვარი ფუნდამენტური გეგმა და სახელმძღვანელო ძალაა, რომელიც რეჟისორების ხედვას აყალიბებს და პერსონაჟებს აცოცხლებს. თანაც სკრიპტული ნარატივების კონცეფცია უძველესი დროიდან არსებობდა, რაც ზეპირ ტრადიციებს, წერილობით დრამებსა და სპექტაკლებს მოიცავდა. თუმცა სცენარი, დღევანდელი გაგებით, როგორც დამოუკიდებელი ერთეული, კინოს ევოლუციის დროს წარმოიშვა — მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის დასაწყისში.

უფრო კონკრეტულად, სცენარის წერის სათავეების ძიებას თუ დავიწყებთ, უძველეს ცივილიზაციებამდე მივალთ — კერძოდ, ბერძნებამდე და რომაელებამდე, რომლებიც თავიანთი სპექტაკლებისთვის შესაბამის სცენარებს იყენებდნენ. დრამატურგები, როგორებიც იყვნენ ესქილე და სოფოკლე, წერილობით ტექსტებს მიმართავდნენ, რათა მსახიობები ზუსტად მიჰყოლოდნენ სიუჟეტს.

დროთა განმავლობაში, თეატრის განვითარებასთან ერთად, სცენარების წერის პრაქტიკაც შეიცვალა. დრამატურგები ახალ ტექნიკებსა და სტილს ამკვიდრებდნენ… ამიტომაცაა, რომ დღეისათვის სცენარი კინოინდუსტრიისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ნაწილია — სცენარისტები ცდილობენ, დამაჯერებელი ამბები და დასამახსოვრებელი პერსონაჟები შექმნან, რომლებიც მაყურებლებისთვის საინტერესო იქნება.

ხშირად იმასაც ამბობენ, რომ პირველი რეალური სცენარისტი შექსპირი იყო, თავისი ვიზუალური ენითა და შედარებით მოკლე სცენებით. თუმცა უკვე კინოსამყაროში მიიჩნევა, რომ ჟორჟ მელიესის 1902 წლის ფილმ A Trip to the Moon-ისთვის დაიწერა პირველი სცენარი. ვინაიდან ფილმი „მდუმარე ეპოქაში“ შეიქმნა, სცენარში გაწერილი იყო სამოქმედო მომენტები და კონკრეტული აღწერილობები. ახლა ამ გადმოსახედიდან, იმდენად ბუნებრივია მხოლოდ მუსიკალური გაფორმება, რომ მსახიობებისგან საუბრის საჭიროება არც კი იგრძნობა. სწორედ ეს იყო სცენარისტებისა და რეჟისორების მთავარი მიღწევა — ქმნიდნენ ისეთ სიუჟეტებს, რომლებშიც ადამიანის ერთ-ერთი ყველაზე ბუნებრივი მდგომარეობის ნაკლებობა შემაწუხებელი არ არის.

უბრალოდ, მიუხედავად იმისა, რომ სხვა კინემატოგრაფისტების უმეტესობაც მიჰყვა მელიესის მაგალითს, შეექმნათ სცენარები, დიალოგის სრული არარსებობის გამო, სცენარისტის როლი ფაქტობრივად არ აღიქმებოდა. ყოველ შემთხვევაში ისე, როგორც დღეს გვესმის ეს პროფესია. შეიძლება, იმ დროს სცენარისტს ყველაზე ნაკლები საქმის მქონე ადამიანადაც მიიჩნევდნენ — „ამას რა უნდა, მუხლებზე დაიწერ ორ წინადადებას…“ პათოსით.

ამასთან, ბევრი ადრეული ფილმი არსებული პიესების ადაპტაციას წარმოადგენდა — განსაკუთრებით შექსპირის, რადგან დიდი ხნით ადრე გარდაცვლილ მწერლებზე საავტორო უფლებები არ ვრცელდებოდა.

ხმისა და დიალოგის შემოსვლა კინოში

1920-იანი წლების ბოლოს მდუმარე სამყაროში, სადაც მსახიობებს თითქოს მეტყველების უნარი ჰქონდათ დაკარგული, სიჩუმის ბარიერი გადაილახა… ხმის ტექნიკური საკითხები მოგვარდა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ დეტალური სცენარების შექმნის საჭიროება გაჩნდა, თავისი დიალოგებით.

1927 წლის 6 ოქტომბერს Warner Bros.-მა „ჯაზის მომღერალი“ გამოუშვა — პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმი, რომელიც სინქრონიზებულ ჟღერადობასა და დიალოგებს აერთიანებდა. მიუხედავად იმისა, რომ შეზღუდული რაოდენობის დიალოგები იყო, ფილმის ვარსკვლავების საუბრის მოსმენა ნამდვილი სასწაული იყო მაყურებლისთვის. უკვე მომდევნო წელს კინოსტუდიამ ეს ხმოვანი შესაძლებლობები მეტად გააძლიერა The Lights of New York-ით — პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმით, სადაც სიუჟეტი სრულად დიალოგებზე იყო აგებული. სწორედ ეს იქცა რევოლუციურ ეტაპად: მუნჯი ფილმების ეპოქა დასრულდა, ახლა სცენარებიც უფრო მრავალფეროვანი, აღწერებითა და დიალოგებით დატვირთული უნდა ყოფილიყო.

შეიძლება ითქვას, კინემატოგრაფიის განვითარების საწყის ეტაპზევე გამოიკვეთა მოცემულობა, სადაც „პირველად არის სცენარი, შემდეგ კი მისი გაცოცხლების პროცესი“. სცენარის მნიშვნელობა და ფუნქციონირება ჯერ კიდევ იქამდე გამოიკვეთა კინოში, ვიდრე პირველი ბგერები გაჟღერდებოდა. ჯერ აქ იქმნება თითოეული ამბავი, იბადება პერსონაჟი, ვითარდება მოვლენები და აქამდე არარსებული სიუჟეტების დაშვება ხდება. თუნდაც მთელ ფილმში ერთი ფრაზაც არ გაჟღერდეს, მის უკან უამრავი სიტყვა დგას…